Krótka historia podejścia Leader
Inicjatywa Leader została uruchomiona w 1991 roku w celu podniesienia potencjału rozwojowego terenów wiejskich poprzez wykorzystanie lokalnych inicjatyw i zdolności, promocję pozyskiwania technologii (knowhow) w zakresie lokalnego zintegrowanego rozwoju, oraz rozpowszechnianie tych technologii na innych terenach wiejskich.
a/ Leader jest częścią szerszej polityki UE w zakresie rozwoju obszarów wiejskich
Cele Leadera są zgodne z celami ogólnej polityki UE w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Ewoluująca WPR uwzględnia różnorodność obszarów i krajobrazów wiejskich, bogatą lokalną tożsamość oraz rosnącą wagę, jaką społeczeństwo przywiązuje do wysokiej jakości środowiska naturalnego. Uznaje się, iż są to jedne z najważniejszych atutów terenów wiejskich Unii.
b/ Historia Leadera
Poszczególne podejścia do rozwoju wsi wypróbowywane przed początkiem lat 90. miały zazwyczaj charakter sektorowy, skupiały się głównie na rolnikach i miały na celu wywoływanie zmian strukturalnych w rolnictwie. Stosowano podejścia odgórne, w których systemy wsparcia były ustalane na szczeblu krajowym lub regionalnym. Lokalni uczestnicy nie zawsze byli zachęcani do zdobywania umiejętności potrzebnych do kształtowania przyszłości swoich własnych terenów. Oddolne podejście na rzecz konkretnego terytorium, angażujące społeczności lokalne i dodające wartości zasobom lokalnym, stopniowo zaczęło być postrzegane jako nowy sposób na tworzenie miejsc pracy i firm na obszarach wiejskich. Podejście Leader zaczęło w sposób eksperymentalny skupiać na szczeblu lokalnym różne projekty i pomysły, partnerów i zasoby. Okazało się idealnym instrumentem do testowania sposobu na rozwijanie szans terenów wiejskich. Część obszaru Unii, na której stosowane jest podejście Leader, liczba grup Leadera oraz poziom finansowania przyznawany koncepcjom typu Leader wzrosły znacząco od momentu uruchomienia inicjatywy Leader w 1991 roku.
c/ Kontekst polityki: od inicjatywy pilotowej po włączenie do głównego nurtu
Z punktu widzenia polityki podejście Leader zostało wprowadzone jako „Inicjatywa Wspólnoty” finansowana w ramach funduszy strukturalnych UE. Inicjatywa miała trzy generacje: Leader I (1991-93), Leader II (1994-99) i Leader+ (2000-06). W tym czasie państwa członkowskie i regiony posiadały niezależne programy Leader z osobnym finansowaniem wydzielanym na szczeblu Unii. Od 2007 roku koncepcja Leader została zintegrowana (włączona do głównego nurtu) z ogólną polityką unijną w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Oznacza to, że Leader zostanie włączony do krajowych i regionalnych ogólnych programów rozwoju wsi wspieranych przez UE obok szeregu innych wątków rozwoju obszarów wiejskich. Finansowanie Leadera od 2007 roku pochodzi z ogólnych przydziałów finansowych otrzymywanych przez każde państwo członkowskie z Unii w ramach nowego Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Wsi (EAFRD) na wsparcie rozwoju obszarów wiejskich.
Główną koncepcją leżącą u podstaw podejścia Leader jest zatem to, że zważywszy na różnorodność obszarów wiejskich w Europie, strategie rozwoju są bardziej skuteczne i wydajne, gdy uzgadniane są i wdrażane na szczeblu lokalnym przez miejscowych partnerów przy jasnych i przejrzystych procedurach, wsparciu odnośnej administracji publicznej oraz koniecznej pomocy technicznej w zakresie transferu dobrej praktyki. Podejście Leader różni się od innych bardziej tradycyjnych środków polityki wiejskiej tym, że wskazuje ono „w jaki sposób” działać, a nie „co” należy zrobić. Program Leader stał się też niezwykle cennym narzędziem w kreowaniu liderów lokalnych. Aktywizacja środowisk pozwoliła na zidentyfikowanie wiejskich liderów, którzy skupieni wokół konkretnych celów, mogli wykazać się swoimi talentami i zaangażowaniem, byli w stanie zachęcić społeczność do wspólnej pracy i wypromować swoją wieś czy miasteczko. Działania grupowe wpłynęło na integrację różnorodnych środowisk wiejsko-miejskich, osób zróżnicowanych pod względem pozycji, wieku i zainteresowań. Członkowie LGD oraz mieszkańcy z terenów objętych Zintegrowanymi Strategiami Rozwoju Obszarów Wiejskich (ZSROW) wielokrotnie podkreślali wielowymiarową integrację społeczności, jako jedno z najistotniejszych osiągnięć Leadera.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 obejmował 23 działania podzielone na cztery osie priorytetowe. Sześć działań obsługiwały samorządy województw:
1. Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa przez:
- Schemat I Scalanie gruntów,
- Schemat II Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi,
2. Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej,
3. Odnowa i rozwój wsi,
4. Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju,
5. Wdrażanie projektów współpracy,
6. Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja.
Działanie Funkcjonowanie Lokalnych Grup Działania
Celem działania była sprawna i efektywna praca LGD wybranych w ramach realizacji osi 4 PROW 2007-2013 oraz doskonalenie zawodowe osób uczestniczących w realizacji lokalnych strategii rozwoju. Beneficjentem działania były LGD. W szczególności ze środków dostępnych w tym działaniu finansowane były koszty utrzymania biur LGD oraz koszty zatrudnienia pracowników LGD.
W Małopolsce utworzonych zostało 39 LGD. W ramach tej Osi zrealizowano 3802 projekty na łączną kwotę 432,39 mln zł, w tym dofinansowanie EFRROW blisko
260 mln zł.
Spośród działań za których wdrażanie odpowiedzialny jest samorząd województwa dotychczas w pełni zakończono i rozliczono ponad 3 200 projektów czyli ponad 70% zadań objętych dofinansowanie w ramach osi LEADER uzyskując następujące efekty rzeczowe:
• 168 wybudowanych lub przebudowanych budynków pełniących funkcje rekreacyjne, społeczno- kulturalne i sportowe;
• 258 wybudowanych lub wyremontowanych obiektów sportowych lub miejsc rekreacji;
• 387 wybudowanych lub przebudowanych obiektów małej architektury;
• 285 wyremontowanych lub wyposażonych świetlic wiejskich;
• 412 zorganizowanych imprez kulturalnych, rekreacyjnych lub sportowych;
• 198 zorganizowanych szkoleń o charakterze edukacyjnym.
Jednym z działań, które realizowane jest w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (PROW 2014-2020) jest „LEADER”, czyli wspierany ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) rozwój lokalny kierowany przez społeczność (RLKS).
W podejściu LEADER należy zwrócić uwagę na Lokalną Strategię Rozwoju (LSR) która jest dokumentem, który stanowi podstawę do działań podejmowanych przez Lokalną Grupę Działania (LGD) w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Istota LSR polega na wskazaniu kierunków rozwoju obszaru nią objętego. Zasadniczym celem pracy nad strategią jest poszukiwanie i zdefiniowanie tych kierunków. Lokalna Strategia Rozwoju opracowywana jest przez Lokalną Grupą Działania (LGD) która jest rodzajem partnerstwa terytorialnego, zrzeszającego przedstawicieli lokalnych organizacji (z sektora publicznego, prywatnego i pozarządowego) oraz mieszkańców danego obszaru wyznaczonego granicą gmin członkowskich.
LEADER może być realizowany na obszarach wiejskich, przez które (odmiennie niż jest to określone we wspólnych definicjach dla niniejszego programu) rozumieć należy obszar całego kraju, z wyłączeniem obszaru miast o liczbie mieszkańców większej niż 20 000.
Jedna LSR może być realizowana na obszarze zamieszkanym przez minimum 30 000 mieszkańców z obszarów wiejskich i maksimum 150 000 mieszkańców oraz obejmować przynajmniej 2 gminy, których obszary stanowią (bądź zawierają) obszary wiejskie.
W ramach LEADER mogą być realizowane operacje w zakresie szeroko pojętej przedsiębiorczości, operacje z zakresu małego przetwórstwa, tworzenie sieci krótkich łańcuchów dostaw i rynków lokalnych, działań promocyjnych i marketingowych, mające na celu wyposażenie w niezbędną wiedzę lub umiejętności oraz kwalifikacje m.in. osób planujących rozpoczęcie działalności dodatkowej do działalności rolniczej oraz osób odchodzących z rolnictwa, jak również wykorzystania technologii informacyjnych w rozwoju pozarolniczych miejsc pracy czy udostępniania zasobów kulturowych, przyrodniczych i turystycznych obszarów wiejskich.
